هنر فرش های دستباف عمدتاً در عشایر و روستا های رشته کوه البرز و زاگرس شایع است. از جمله این شهرها میتوان به آذربایجان، اصفهان، فارس، ترکمنصحرا، خراسان، همدان، کردستان، کرمان، کرمانشاه، تهران، اراک، یزد و سیستان و بلوچستان اشاره کرد که هر کدام سبک خاص فرش بافی خود را دارند .
آشنایی با فرش ترکمن
فرش ترکمن یکی از معروف‌ترین فرشهای دست بافت در جهان است که چندین هزار سال قدمت دارد.
فرش ترکمن از مهمترین صنایع دستی ترکمن‌ها می‌باشد که درطول سال‌های متمادی به صورت طرح ونقش ثابت وبدون تغییر بافته شده است که البته این فرشها دارای طرحهای مختلفی می‌باشند و طرح و نام هرفرش ازنام قبیله و طایفه آن حکایت دارد.
شغل اقوام اغلب بافندگی، کشاورزی، دامداری، ماهیگیری می‌باشد و از این طریق امرار معاش می‌کنند. فرش ترکمن به عنوان مهمترین نماد ترکمن‌ها درجهان جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است.
فرش ترکمن دارای طرح و نقش ویژه‌ای می‌باشد و میزان قدمت بافت فرشهای قبایل مختلف به وضوح مشخص نیست ولی قدیمی‌ترین فرش موجود به قرن نوزدهم میلادی برمی گردد.
فرش ترکمن از اصلی‌ترین صنایع دستی ترکمن‌ها می‌باشد. این نوع فرش به دلیل داشتن رنگهای ویژه و طرح و نقش سنتی در بین فرشهای دیگر منحصر به فرد می‌باشد زیرا گاهی اوقات مشتریان فرش ایرانی را با فرشهای هند، ترکیه، پاکستان، قفقاز اشتباه می‌گیرند اما فرشهای ترکمن از بقیه فرشها متمایز هستند به همین دلیل منحصربه فرد می‌باشند.
از قدیم الایام فرشهای ترکمن به کشورهای دیگر صادر می‌شده است. در زبان ترکمن همه طرح و نقش‌های فرش و گلیم نام مشخصی دارند.
نام فرش بافته شده درقبایل ترکمن از نام قبیله ای که فرش را بافته گرفته شده است.نقش و طرحهای فرش ترکمن براساس تکرار نقش و اشکال در فرش می‌باشد. مثلا طرح هشت ضلعی که در فرش ترکمن معروف است در نقش و اشکال تمدن آشور در مصر باستان وجود دارد.
هر قوم ترکمن نقش و طرح خاص خود را داشته است که نام فرش برگرفته از آن قبیله می‌باشد. از نقش‌های معروف ترکمن میتوان «ماری گل» از قبیله تکه و «قاپسا گل»، «آینا گل» و «دیرناق گل» از طایفه یموت، طرح «گلی گل» از قبیله ارساری، طرح «ساریق گل» از قوم ساریق می‌باشد.
فرش ترکمن از لحاظ کیفیت بافت نیز بسیار منحصر بفرد است و طرح و رنگهای بعضی از این فرشها شهرت جهانی دارد.
از نکته مهم این است که این طرح و نقش‌ها در طول سال‌ها به زنان و دختران ترکمن به ارث رسیده است. در حقیقت بافنده این نوع فرش نقشه و راهنمای خاصی ندارد و فقط برطبق سنت، فرهنگ و محیط اطراف خود طرح و نقش مورد نظر را روی فرش پیاده می‌کند. فرش ترکمن نماد هنر و اصیل بودن قبایل ترکمن می‌باشد که حتی با گذشت سالیان دراز هنوز هم فرش ترکمن نماد هنر این قوم می‌باشد.
ویژگی‌های خاص فرش دستباف
در ابتدا باید بدانیم فرشهای دستباف یک هنر زیبا و یک نماد برای فرهنگ ما ایرانیان هستند. این هنر ملی در سازمان جهانی یونسکو به نام ما ایرانیان به ثبت رسیده است.
الیاف‌‌های این فرشها طبیعی هستند این ویژگی برای خانواده‌‌هایی که کودک کوچک دارند بسیار مهم است. چرا که پوست کودک بسیار حساس بوده و اصطکاک فرشهای ماشینی می‌تواند به پوست کودک آسیب بزند.
فرشهای دستبافت پوست کودکان را زخمی نمی‌کنند چرا که الیاف آنها کاملاً طبیعی است. در ضمن به علت ساخته شدن از الیاف طبیعی هیچوقت فرش های دستباف دارای الکتریسیته ساکن نخواهند بود. برای بافتن این نوع فرش زمان بسیار زیادی گذاشته می‌شود.
الیاف فرش ترکمن طبیعی است و معمولاً از ابریشم تهیه می‌شود و چون یک فرد با دست خود کار بافتن فرش را انجام می‌دهد و هیچ ماشینی در کار نیست. طبیعتاً قیمت بسیار بالایی نسبت به فرشهای ماشینی خواهند داشت.
قیمت بالای فرشهای دستباف باعث می‌شود هر خانواده‌‌ای توان خرید این نوع فرش را نداشته باشد. ولی ما می‌خواهیم زاویه دید شما را نسبت به خرید این نوع فرش تغییر دهیم.
این را در نظر بگیرید که شما با خرید فرش های ماشینی به اجبار بعد از چند سال باید این فرش را دور بیاندازید. و فرش جدیدی تهیه کنید. ولی می‌‌توانید پول بیشتری در هنگام خرید پرداخت کنید و از فرشهای دستبافت خرید کنید. نه تنها بعد چند سال کهنه و قدیمی نمی‌‌شوند بلکه هر چه زمان بیشتری از زمان بافت آن بگذرد. ارزش مالی آن بیشتر شده و تبدیل به یک سرمایه برای خانواده شما خواهد شد.
نقش‌های فرش ترکمن اصیل
نقوش قالی‌های ترکمن حدود ۸۱۱ عدد است که هر قوم از آن طرح مخصوص به خودش را دارد که نسبت به بقیه نقوش از آن بیشتر استفاده می‌کند.
به همین دلیل ما مهمترین این طرح‌ها را به همراه توضیحات کوتاهی دراین مقاله آورده‌ایم. نقش‌های فرش ترکمن اصیل
طرح ماری گل: از معروفت‌ترین طرحهای فرش ترکمن طرح ماری گل می‌باشد که در قبیله تکه بافته می‌شود. این قبیله از بزرگترین قبایل تولید کننده فرش ترکمن می‌باشند.
طرح ماری گل به این صورت است که در تمام قالی و کناره‌های آن یک هشت ضلعی متقارن تکرار می‌گردد.
طرح قاپسا گل: این نوع فرش در قوم یموت و طایفه جعفربای بافته می‌شود که در آن نقش هاب هندسی شبیه لوزی وجود دارد مشاهده و در کناره آن شکل‌هایی مشابه پرنده‌ای به نام قابسا می‌باشد.
طرح آینه گل: طرح آینه گل مخصوص قوم جعفربای از ایل یموت می باشد. در مرکز این نوع فرش ها یک هشت ضلعی منتظم بزرگ وجوددارد که در درون آن هشت ضلعی های کوچکتری می باشد.
طرح طغر گل: یکی دیگر از نقوش طایفه جعفربای از ایل یموت طرح طغرگل می‌باشد. این طرح از عقاب طغرل به دلیل تشکر از دلاوری های آن گرفته شده است.
طرح گلین بارماق گل: این طرح از جشن عقدوعروسی مردم ترکمن گرفته شده است که به آن انگشت عروس هم می گویندو شامل کاروان های شتر است که خنچه عقد حمل می کنند.همچنین به جز فرش ترکمن، درمناطق ترکمن نشین انواع مختلفی ازبافته‌ها وجود دارد و کاربردهای خاصی دارند مثل آلمالیق، خورجین و اجاق باشی.
امروزه ترکمن‌ها، اکثرا پشتی قارچین می‌بافند و انواع دیگر بافته‌ها را نمی‌بافند و معمولا مشغول به بافت یک نوع قالیچه هستند. گاهی اوقات بعضی ازبافنده‌ها برای سرگرمی کیف‌هایی هم برای بانوان می‌بافند.
امروزه گلیم و پلاس را به ندرت می‌بافند و اجاق باشی یا آلمالیق هم دیگر نمی‌بافند.
کیفیت فرش دستباف ایرانی
کیفیت هرفرش به تاروپود ونوع نخ ونوع رنگ به کار رفته در آن بستگی دارد همچنین به نوع بافت وتعداد گره دربافت فرش بستگی دارد. تاروپود بیشترفرش های ترکمن پشم گوسفندان می باشد. زنان ترکمن فرش را روی دار افقی ودرون چادر می بافند، به همین دلیل اینگونه فرشها معمولا کوچک می باشند
بهترین وبا کیفیت ترین بافته های فرش ترکمن در ایل تکه بافته می شود تعداد بافته های این ایل از بافته های دو قبیله یموت کمتر می باشد. پس از فرش تکه فرش آتابای کیفیت خوبی دارد وبالاترین حجم تولید فرش ترکمن رادارا می باشد.پس از آتابای فرش جعفربای می باشد ولی تولید ان کمتر است.نوع گره فرش های ترکمن هم ترکی و هم فارسی می باشد. که ایل تکه معمولا از گره ترکی استفاده می کنند ولی در قبایل دیگر گره فارسی هم مورد استفاده قرار می گیرد شیرازه متصل در فرش ترکمن کاربرد دارد و گلیم بافی فرش آنها از نوع فارسی است. اکثر فرش های ترکمن درشت بافت هستند ولی در ایل تکه به دلیل اینکه از ابریشم بیشتر استفاده می شود، ریز بافی هم دیده می شود.
